Scenariusz zwiedzania

Scenariusz zwiedzania

1. Rekonstrukcja grodu z X – XII wieku.

Grodzisko w Milewszczyźnie jest pozostałością po warownym grodzie obronnym. Wzniesiony został na cyplu brzegowym wysuniętym w dolinę rzeki Kumiałki. Na przełomie XIX i XX wieku zniwelowano znaczną część pozostałości konstrukcji obronnych w związku z budową dworu i budynków folwarcznych. Grody i osady obronne wznoszone były w miejscach strategicznych, z zadaniem sprawowania kontroli nad szlakami handlowymi i ochrony granic terytoriów. Budowano je również w celu zabezpieczenia dobytku materialnego i życia mieszkańców okolic narażonych na najazdy i rabunek. Gród obronny w Milewszczyźnie funkcjonował w okresie od połowy X po wiek XII. Leżał na wschodniej rubieży państwa Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Od poł. XIV w tereny te należały do Wielkiego Księstwa Litewskiego. 

2. Umocnienia obronne i brama południowa.

Umocnienia obronne pełniły ważną rolę w zapewnianiu bezpieczeństwa mieszkańcom osady. Budowano wały i fosy a wejścia na teren chroniony prowadziło przez umocnioną bramę. Wały budowano z ziemi i kamieni. Nasyp wzmacniano przed osypywaniem drewnianymi belkami i obkładano kamieniami. Na wale ustawiano drewnianą ścianę z belek lub tworzono palisadę ze słupów pionowo wkopanych w ziemię. Po jej wewnętrznej stronie znajdował się pomost z którego obrońcy grodu prowadzili walkę. Fosy powstawały po zewnętrznej stronie wału podczas wydobywania ziemi na tworzony nasyp. Często były wypełniane wodą dla stworzenia dodatkowej przeszkody Dostęp do grodu wzmacniano zwykle ukośnym ostrokołem. Gród w Milewszczyźnie otoczony był trzema wałami i prawdopodobnie trzema fosami. Sprawne oko obserwatora może dostrzec wszystkie te elementy podczas wędrówki po umocnieniach grodu.

3. Podgrodzie.

Podgrodzie to miejsce „pod grodem” gdzie żyli mieszkańcy. Mogło być ono dodatkowo umocnione, otoczone wałem obronnym, palisadą lub zasiekami. Zabudowa ufortyfikowanej osady znajdowała się bezpośrednio przy umocnieniach grodu. Miała charakter bardziej zwarty podczas gdy osady tzw. otwarte nie posiadały obwarowań. Wówczas zabudowania poszczególnych gospodarstw były bardziej od siebie oddalone. Taki też charakter miała osada podgrodowa znajdująca się po północnej stronie grodu w Milewszczyźnie. W razie niebezpieczeństwa mieszkańcy podgrodzia, jak i okolicznych osad, chronili się wewnątrz fortyfikacji. Teren podgrodzia przy grodzie w Milewszczyźnie nie był dotychczas badany przez archeologów. Możemy sobie wyobrazić, że tak solidnie ufortyfikowany gród mogła wznieść tylko stosunkowo liczna grupa osadników a sama osada mogła zajmować powierzchnię co najmniej kilku hektarów. Próbę jej rekonstrukcji prezentuje jedna z makiet na ekspozycji.

4. Majdan grodu.

Majdan grodu był centralnym i najważniejszym jego punktem. Był to plac otoczony wewnętrznym wałem. Na majdanie dużych grodów znajdowały się zabudowania mieszkalne i inne budowle. Domy miały formę chat lub półziemianek częściowo zagłębionych w ziemię. W mniejszych grodach zabudowa przylegała do drewnianej konstrukcji walu lub mogła stanowić jej część. Na majdanie znajdowały się jamy zasobowe, w których była przechowywana żywność oraz narzędzia. Podczas badań archeologicznych, na majdanie grodziska w Milewszczyźnie, natrafiono na liczne doły po słupach oraz jamy o przeznaczeniu gospodarczym. Znajdowały się tu pomieszczenia drużyny wojów sprawujących kontrolę szlaków komunikacyjnych i nadzór nad bezpieczeństwem mieszkańców podgrodzia. ach grodu.

5. Dwór.

Dwór. Na terenie grodziska odkryto fundamenty dworu mieszkalnego. Dwór, należący do rodziny Zalcmanów, został wybudowany po 1890 roku, być może na początku XX wieku.  Z drewnianego budynku pozostały kamienne podwaliny ścian. Jedynie piec i komin były murowane. W przemieszanych warstwach, związanych z destrukcją zabudowy, wystąpiły pozostałości pieców z białych glazurowanych kafli oraz fajerki żeliwne. W trakcie badań znaleziono nieliczne zawiasy okienne, drzwiowe i żelazne gwoździe. Dach pokryty był dachówką ceramiczną. Dwór został ostatecznie rozebrany około 1950 roku. Postawiona na miejscu dworu wiata edukacyjna, zaopatrzona w liczne żywe projekcje,  pozwala zapoznać się z wystrojem wnętrza typowego dworu. Można tu, przynajmniej przez chwilę, poczuć się jak bogaty właściciel ziemski i dać upust swojej wyobraźni.

6. Miejsce prowadzenia badań archeologicznych.

Badania archeologiczne. W wyniku badań wykopaliskowych, przeprowadzonych w latach 2014 i 2017 odkryto i udokumentowano pozostałości dwu fos, wału środkowego i wewnętrznego. Zachowały się ślady spalonych słupów, belek i osmalone kamienie będące pozostałością pożaru. Gród, wybudowany przez Mazowszan w połowie X wieku. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat został zniszczony i ponownie odbudowany, prawdopodobnie wchodząc w struktury państwa wczesnopiastowskiego. Po odbudowie użytkowany był do wieku XII. Teren ten nie utracił walorów obronnych w XVI-XVII wieku, kiedy to wzgórze dawnego grodu prawdopodobnie wykorzystywane było jako strażnica. Na majdanie grodziska odsłonięto fundamenty domniemanej wieży strażniczej oraz nowożytnych budynków: wiatraka z XIX wieku oraz dworu z przełomu XIX i XX wieku. Teren ten był użytkowany we wczesnych fazach epoki brązu (około 2300-1300 p.n.e.). Na majdanie znaleziono narzędzia krzemienne kultury niemeńskiej oraz pozostałości cmentarzyska ciałopalnego ludności kultury trzcinieckiej.

7. Wiatrak.

Wiatrak. Wiatrak typu holenderskiego, znajdujący się na wzgórzu grodziska, został zbudowany w Jatwiezi Dużej w 1949 roku i 2018 roku przeniesiony na obecne miejsce. Jest to budynek o konstrukcji szkieletowej na betonowym fundamencie. Szkielet ścian zewnętrznych ustawiony jest na ośmiobocznej podwalinie, związany u góry tzw oczepem, i zamknięty głowicą.. Wiatrak przekryty jest dachem wielospadowym o konstrukcji krokwiowo-jętkowej, okryty wiórem i wyposażony w czteroskrzydłowe śmigi. Wewnątrz wiatraka zachowało się pierwotne wyposażenie. Nawiązuje on do istniejącego na grodzisku w 2. poł. XIX wieku młyna wiatrowego, którego pozostałości odkryto podczas prac archeologicznych. Można tu poznać jakie czynności należało wykonać podczas mielenia mąki oraz do czego służyły poszczególne mechanizmy i narzędzia młynarskie.

8. Żarna.

Młynarstwo dawniej. Już w neolicie znane były żarna nieckowate: na których ziarno rozcierano mniejszym kamieniem. Zmiana konstrukcji nastąpiła w I w. p.n.e. kiedy upowszechniły się żarna złożone z dwóch dużych kamieni: dolnego nieruchomego i górnego ruchomego. W pełni obrotowe żarna rotacyjne, umieszczone w drewnianym kadłubie, upowszechniły się w Polsce w XI –XII wieku i funkcjonowały praktycznie do wieku XX.. Od XIII i XIV wieku zaczęto budować młyny wodne, a także wiatrowe. Również w Milewszczyźnie w XVII-XX wieku funkcjonował młyn wodny przy którym był także tartak. W stępach rozdrabniano ziarna na kaszę. Były one najpierw poruszane ręcznie a później przez zwierzęta, koła wodne, a następnie przez turbiny wodne Młynarze zajmowali uprzywilejowaną pozycję w społeczności wiejskiej i wyróżniali się zamożnością. I Ty możesz spróbować swoich sił na dostępnych urządzeniach do mielenia.

9. Piwnica.

Piwnica. Piwnica to budynek lub pomieszczenie do przechowywania głównie roślin okopowych (kartofli, warzyw). Często pełniła rolę domowej lodówki, w której latem gospodyni trzymała żywność, oraz w beczkach produkty przetworzone. Piwnica miała różne nazwy w zależności od regionu: dół, dołek, sklep, parsk, loch, loszek. Najstarsze formy piwnic przypominały ziemianki. Młodsze miały ściany obmurowane kamieniem. Oprócz dolnej części pod dwuspadowym dachem znajdował się stryszek. który wykorzystywano jako plewnik, lub skład sprzętów gospodarskich. Bogaci gospodarze budowali piwnice o murowanych ścianach przekryte sklepieniem z cegły (stąd nazwa sklep). Piwnica w Milewszczyźnie wybudowana zapewne w 1. ćw. XX wieku. Wchodząc do jej wnętrza zapoznasz się z ludowymi sposobami konserwacji i przechowywania żywności.

10. Folwark Milewszczyzna.

Folwark Milewszczyzna. Folwark to istniejący od XII wieku rodzaj wielkiego gospodarstwa rolnego, a od XIV wieku także rolno-hodowlanego, nastawionego na masową produkcję zboża i hodowlę. Do pracy wykorzystywały chłopów pańszczyźnianych. Pierwsze folwarki i wsie folwarczne powstawały w dobrach kościelnych i klasztornych. Zabudowania i mur folwarku w Milewszczyźnie wzniesiono z kamieni pochodzących częściowo z rozebranych kamiennych konstrukcji grodziska. W murze okalającym folwark jest wmontowanych również kilka kół młyńskich. Celownik przy obelisku pozwala zlokalizować jedno z nich. Czy potrafisz znaleźć pozostałe? Wśród słowiańskich symboli solarnych występuje wiele znaków o podobnej formie pod nazwami kołomir, koło swarożyca, kołowrót. Zbliżona kształtem rozeta umieszczana była na nadprożu (również folwarku Milewszczyzna) przez wzgląd na wiarę we właściwości ochronne strzegące przed złymi mocami.

11. Wystawa etnograficzna i pracownia tkacka.

Wystawa etnograficzna prezentuje narzędzia i przedmioty którymi posługiwano się w życiu codziennym na wsi, oraz rękodzieło. Pierwsi mieszkańcy zajmowali się rolnictwem, hodowlą, łowiectwem, zbieractwem i rybołówstwem. Rzemiosło wiejskie dostarczało wszelkich narzędzi i przedmiotów niezbędnych w życiu codziennym. Surowiec pozyskiwano z lasu (drewno, kora, wiklina), lokalnych złóż (glina, ruda żelaza), upraw (len, konopie, słoma), hodowli (skóra, wełna, kość i róg). Wytwarzaniem potrzebnego sprzętu zajmowali się wyspecjalizowani wiejscy rzemieślnicy. Wprowadzane modyfikacje narzędzi pracy przyczyniały się do większej wydajności. Nadwyżka produkcji mogła być wymieniana na przedmioty luksusowe podnosząc standard życia. Samo zaś rzemiosło ewoluowało i rozwijało się zaspokajając potrzeby miejscowej ludności. W ten sposób wieś korycińska pozostawała praktycznie samowystarczalna do lat 50. XX wieku.

Pracownia tkacka.

Bernady Rość i jej córki Agnieszki Iwanickiej.

Bernarda Rość to urodzona w Korycinie Mistrzyni tkaniny dwuosnowowej. Talent odziedziczyła po mamie, znanej podlaskiej tkaczce. Swoje umiejętności przekazała córce – Agnieszce.
Prace obu Pań to tkaniny artystyczne, doskonale skomponowane, o szlachetnej kolorystyce, umiejętnym zastosowaniu tradycyjnych motywów zdobniczych i przedstawień tematycznych inspirowanych podlaską przyrodą i wiejskim życiem. Wykonują je z naturalnej owczej przędzy na ręcznych 100 – letnich, drewnianych krosnach.

Łowiectwo, rybołówstwo i zbieractwo  to jedne z najstarszych form zdobywania żywności. Polowanie dostarczało pożywienia (mięsa), skór i futer jako materiałów na odzież, okrycie i ocieplenie budowli mieszkalnych (szałasów), a także kości oraz rogów stosowanych jako surowiec do wyrobu broni i narzędzi. Polowano na zwierzęta przy pomocy oszczepów, łuków, wnyków i pułapek. W Rybołówstwie używano harpunów i ościeni kościanych i żelaznych. Ryby łapano w zastawiane sieci, saki i więcierze plecione z wikliny. Używano również wędek a najstarsze haczyki wykonywano z kości i rogu. W okresie tarła ryby łapano nawet gołymi rękami. Zbieractwo polegało na gromadzeniu do celów spożywczych jadalnych części roślin, grzybów, jagód i owoców. Zbierano też zioła i kwiaty stosowane w zielarstwie. W zbieractwie używano przede wszystkim plecionych z wikliny koszy i kobiałek do transportu zebranego pożywienia, oraz łopat i noży.

Na ziemiach Polski przejście do pierwszych form rolnictwa i hodowli dokonało się w młodszej epoce kamienia (neolicie). W pracy używano narzędzi wykonywanych początkowo z drewna i kości. Wynalazek żelaza sprzyjał ich udoskonalaniu. Nadal wykonywano je z drewna lecz z żelaza wykuwano ich części metalowe: okucia lemieszy radeł, soch i pługów, sierpy i ostrza kos, okucia drewnianych łopat, noże i nożyce do strzyżenia. Oswojone zwierzęta, trzymane w bliskości ludzi, były pewniejszym źródłem pożywienia (mleko, mięso, tłuszcz, miód) i surowców do produkcji odzieży i innych przedmiotów – ozdób, narzędzi, elementów broni itd. (wełna, skóra, futro, pierze, kości, rogi). Zwierzęta te były wykorzystywane do pracy: jucznej, pociągowej, wierzchowej, jako napęd urządzeń mechanicznych (np. kieratu), jak też do stróżowania (psy). Do oswajania zwierząt były pomocne takie narzędzia jak pęty, więzy i uprzęże. Znajdziesz je również na naszej wystawie.

Pozyskiwanie i przetwórstwa drewna.  Wyrąb lasów odsłaniał grunt na tworzone pola uprawne i dostarczał dużej ilości surowca. Zbudowano z niego gród i chaty mieszkalne pierwszych osadników oraz zagrody dla zwierząt domowych. Pozyskiwano go przy pomocy siekier i prostych pił ręcznych. Tartak funkcjonował od XVII wieku przy młynie wodnym. Czy wiesz, że drewno stanowiło podstawowy surowiec do wyrobu narzędzi? Stolarze wytwarzali drążone lub wydłubywane naczynia drewniane, czółna, ule, kadłuby, niecki, naczynia do przechowywania zboża, czerpaki, łyżki, chochle, łopaty do chleba, obuwie itp. Bednarze produkowali z klepek, zamkniętych drewnianymi lub żelaznymi obręczami, cebry, beczki, kadzie, balie, fasy, dzieże, wiadra, kufle, maselnice, itp. Kołodzieje zajmowali się wytwarzaniem drewnianych kół do wozów. Drewno miało wiele innych zastosowań. Na naszej ekspozycji znajdziesz je wszędzie.

Tkactwo było wykonywane powszechnie przez kobiety wiejskie. Aby pozyskać surowiec dokonywano pracochłonnej obróbki lnu, konopi i wełny. Wśród wszystkich tkanin wykonywanych na krosnach zdecydowanie wyróżniają się dywany dwuosnowowe, zwane też podwójnymi, które współcześnie są jednym z najlepiej rozpoznawalnych wyrobów sztuki ludowej Podlasia. Rozwój tkactwa dwuosnowowego na Podlasiu nastąpił w drugiej połowie XIX wieku Panny młode wychodząc za mąż otrzymywały w posagu dywany dwuosnowowe, które następnie przekazywały swoim dzieciom. Najczęściej służyły, jako nakrycie łóżka, niekiedy wieszano je na ścianach. Na wielu dywanach wytkano rok ich wykonania, a nawet nazwisko osoby zamawiającej. W najstarszych zachowanych współcześnie wyrobach z XIX wieku występuje geometryczna kompozycja drobnych i powtarzalnych detali zdobniczych typu gwiazdka, gałązka winorośli, romb, kwadrat.

12. Dziedziniec i wiata edukacyjna.

Po stronie zabudowań pofolwarcznych w Folwarku Milewszczyzna znajduje się dziedziniec i kryta strzechą stodoła z wiatą edukacyjną oraz wystawa etnograficzna. Wiata edukacyjna wyposażona jest w drewniane stoły i ławy oraz duży ekran, projektor i nagłośnienie. To miejsce służące organizacji warsztatów edukacyjnych, konferencji, seminariów i różnego rodzaju spotkań. Istnieje możliwość zorganizowania spotkania dla grupy około 100 osób.

Garncarstwo jest jednym z tematów wystawy etnograficznej.

Zobaczyć można koło garncarskie oraz wytwarzane przez garncarzy różnej wielkości naczynia domowego użytku, jak garnki i misy, dzbanki, bańki, naczynia ozdobne.

Efekty pracy rymarzy to skórzane uprzęże. Powrozy i sznury wytworzone przez powroźników. Kosze i pojemniki wykonane przez wikliniarzy. Przedmioty z kości i rogu wyrzeźbione przez rogowników. Z krajobrazu wsi zniknęły już tradycyjne karczmy i wyszynki, jatki rzeźnicze, piekarnie, warsztaty szewców, sukienników i krawców. Na ekspozycji można rozpoznać efekty działalności zapomnianych rzemiosł.

Plaża i infrastruktura rekreacyjna nad malowniczą rzeką Kumiałka znajduje się plaża, pomost widokowy, miejsce ogniskowe, grill oraz wiaty – idealne na cudowny wypoczynek.